Kısırlık ve tüp bebek

 

Kısırlık ( infertilite)  nedir?

Kısırlık  korunmadan düzenli ilişkiye rağmen  bir  yıl içinde gebelik oluşmamasıdır.

Çeşitli çalışmalara göre  kısırlık çiftlerin % 10-15'in görülür.

Genel olarak  çiftlerin % 85'i bir yıl içinde gebe kalır.

Infertilite   riskini arttıran faktörler nelerdir?

Kadının yaşı, geçirdiği genital  hastalıklar, yoğun egzersiz ,sigara ve alkol kullanımı  sayılabilir. 

Kadın yaşı 35'i geçtiği zaman gebe kalabilme şansı  azalır , 40 lı yaşlarda iyice güçleşir.

Kısırlık yakınmasıyla başvuran 40 yaş üstü bir kadının  tüp bebek gibi bir yöntemle dahi gebe kalabilme şansı çok düşmekte ve oluşan gebelikte  düşük riski de artmaktadır.
(yumurtalıklarda kalan yumurtaların kaliteleri düşüktür ) .

Rahim ve tüplerın  iltihanlanması sonrası gelişen yapışıklıklar en önemli kısırlık  nedenlerindendir. (özellikle bel soğukluğu , klamidya iltihaplanmaları)
Bu tür iltihaplı hastalıklar tekrarladıkça  kısır kalma şansı da artar.

Sigara ve  alkol kullanımı doğurganlığı etkiler.
Aşırı kilolu olma, yoğun  egzersiz de yumurtlama bozukluklarına yol açarak kısırlık nedeni olabilir.(Hormonal denge bozulur)

Sebebi daha çok kadın mı yoksa erkekmidir?

Tüm  çiftler değerlendirildiğinde ;Kısırlık  % 35  sadece erkeğe ait, % 35  sadece  kadına ait,  kalan % 30 olguda  ise  her ikisinden kaynaklanır.

Süresi uzarsa gebelik şansı da azalırmı?

Sürenin  beş  yılı aştığı durumlarda  çiftin tedavi görmeden kendiliğinden gebe kalabilme şansı azalmış bulunmuştur.

Teşhisi nasıl konur ?

Görüldüğü gibi kısırlık sorunu varsa , bunun sebebi kadın ve erkek için aynı oranlardadır.
Bu durumda hem erkek, hemde kadın birlikte değerlendirilir. Erkek bir üroloji uzmanınca değerlendirilir.
Kadının gebe kalabilmesi için fonksiyon gören üreme organları olmalı, yumurtlamasının saptanması gerekir.Bunun için kadında rahim,tüpler,ve yumurtalıklar incelenir, hormonlar  ölçülür.
Bazı kliniklerde rahim ağzında  sperm geçirgenlik testi ( post koital test )yapılır, ve spermlerin yukarı geçiş kapasitesine bakılır.

Rahim  ve tüplerin açıklık durumu  histerosalpingografi (HSG)denen bir film ile değerlendirilir.
HSG adet bittikten sonraki 7 gün içinde yapılabilir,  rahim içinin normal olup olmadığı ve tüplerin açıklığı değerlendirilir.( miyom, polip ve rahim yapısal bozuklukları görülebilir).
Yine  Histeroskopi denen yöntemle ( teleskop ile  rahim içi doğrudan görülebildiği teknik) hem tanı konur, hemde saptanan miyom, polip ya da rahimi daraltan yapılar aynı seansta  elektro koter  ile giderilebilir.

Laparoskopi denen teknikte ise  göbek altından 1 cm lik delikten batına girilir, buradan içeriye iletilen  teleskop ile direkt  görüntü alınarak  rahim, tüpler ve her iki yumurtalık, ve çevre organ ilişkileri  doğrudan izlenir.Yine aynı seansta içeri sokulan  ince aletlerle gebeliği engelleyen problemlere müdahale edilir (kapalı cerrahi, dikişsiz ameliyat).
Endometriyozis denen kısırlık sebebi hastalığın tanısı da  laparoskopi ile konur.
Laparoskopi esnasında rahim ağzından verilen  boya ile  tüplerin  geçirgenliği değerlendirilir.

​Kısırlık   araştırmalarında hormon değerlendirmesinin önemi nedir?

Hormon değerlendirmesi çok önemlidir.Kadın doğurganlığının belirlenmesinde öncelikle  folikül uyaran hormon (FSH), luteinize eden hormon (LH), estradiol, ve prolaktin  hormonları değerlendirmesi gereklidir.
Gerekirse guatr ve androjenik sebepler için diğer hormonlara da bakılır.
Araştırmada yumurtlama (ovulasyon) tayini nasıl yapılır?
Bir kadının o ay içinde yumurtlamasının olup olmadığı  basal vücut ısısı, progesteron düzeyi, endometrial biyopsi veya  hazır ev testleri ile  değerlendirilebilir.

Erkekte kısırlık araştırmaları nelerdir?

Aslında erkek kısırlık araştırması daha basit ve masrafsızdır.
Erkekte  3-4 günlük cinsel perhiz sonrası  mastürbasyon ile alınan sperm analizinde ;
Sperm , hacim, koku, renk, sıvılaşma süresi, sayı, hareket ve normal oranı açısından değerlendirilir.  Sperm sayısı  20 milyon/ml ve üzeri,  hareketlilik  % 60 ve  üzeri , normal yapı oranı % 60 ve üzeri olması  halinde sonuç  yeterli olarak değerlendirilir.

​Kadında ve erkekte en çok karşılaşılan kısırlık sebepleri neler olabilir?

Kadında en çok karşılaşılan kısırlık sebepleri yumurtlama bozuklukları ( hormonal), geçirilmiş iltihaplara bağlı tüplerin hasarlı veya tıkalı olması, endometriyozis ( rahim içi tabakanın rahim dışında gelişmesi ) hastalığıdır.
Erkekte en çok karşılaşılan  kısırlık sebepleri  ise sperm sayısının ve hareketliliğinin az olması veya sperm hücrelerinin yapısal olarak anormal olmasıdır.

Sebebi açıklanamayan kısırlık ( infertilite) nedir?

Tüm araştırmalara rağmen sebepleri açığa çıkartılamayan kısırlık durumudur.

Tedavisinde neler yapılıyor?

Başvuran kadınların çoğunda  yumurtlama problemi vardır.
Kadında  FSH ve LH hormonları yumurtlamanın oluşmasında temel rol oynarlar, bunların dengeleri bozulduğunda dışarıdan destekleme yapılır.Yumurtlama sağlamak için çeşitli ilaçlar kullanılır, ve yumurta gelişimi  hormon seviye takibi  ve ultrasonla takip edilir.
Döllenme için  uygun zaman  belirlendikten sonra çifte ilişki önerilebileceği gibi,  spermlerin yıkanması sonrası rahim içine doktor tarafından kateterle yerleştirilmesi ( inseminasyon ) de yapılabilir.İnseminasyon , nedeni açıklanamamış kısırlık olgularında ve hafif erkek kısırlık  olgularında da kullanılmaktadır.

Tüp bebek (IVF) nedir? Kısırlık olgularında yeri nedir?

Tüp bebek kısırlık olgularında tedavide çığır açmıştır.En çok yumurtlama problemi olan kadınlarda,tüpleri kapalı olanlarda,erkekte sperm azlığında ve sebebi açıklanamayan olgularda planlanır.Maliyeti aylık uygulama başına merkezden merkeze farklılık gösterir.

Laparoskopi ve histeroskopi

Kadınlarda endoskopik cerrahi de  laparoskopi ve histeroskopi uygulanır.
Laparoskopi karın içine bir endoskop sokularak batın içinin incelenmesi dir, tanısal  ve tedavi amaçlı yapılabilir.
Histeroskopi  ,  rahim ağzının genişletilip içeriye endoskop sokularak  rahim içi boşluğun incelenmesidir, hem tanısal hemde tedavi edici olarak kullanılır.

Laparoskopi kimlere yapılmamalı?

Batın içine gaz verilmesinden dolayı   solunum veya kalp problemleri olanlarda sorun yaratabilir,uygun değildir.

Laparoskopi ve histeroskopi ne gibi faydalar sağlar?

Kapalı cerrahi ile hastalarda  cilt  kesileri  çok daha küçüktür,  hastanede daha kısa süre kalırlar , ve işlerine daha çabuk  dönerler.

Laparoskopi ve histeroskopi uygulamasının riskleri nelerdir?

Laparoskopi  deneyimsiz ellerde ciddi riskler taşır,işlem esnasında damar yaralanmaları ve  barsak yaralanmaları olabilir. Ameliyat kapalı olarak yapılamazsa açık ameliyata dönme ihtimali her zaman vardır.
Histeroskopi   esnasında  rahim ağzı genişletilirken  yırtılabilir,rahim delinebilir.
Koterizasyon kullanılıyorsa komşu organ yaralanmaları olabilir.

Laparoskopi hangi durumlarda?

Laparoskopi eskisi kadar tanısal amaçlı kullanılmıyor ,ancak  kısırlık olgularında araştırma amaçlı yapılır.
Cerrahi olarak batın içi yapışıklık açmak, tüplerde yapıyı düzeltmek, iltihaplı tüpleri almak,
Endometriosis odakları yakmak,  yumurtalık kistlerini çıkartmak,miyom çıkartmak ,rahim almak için yapılmaktadır.

Histeroskopi hangi durumlarda?

Tanısal amaçla  ofis histeroskopi yapılmaktadır.
Tedavi edici amaçla yapılan histeroskopi  de koter kullanılır,  rahim içinde saptanan perdeler kesilebilir (septum) ,  büyük polipler ve miyomlar çıkarılabilir,rahim içi yapışıklıklar  da açılabilir. Histeroskopi ile rahim iç tabakası  yakılarak aşırı kanaması olan ve artık çocuk sahibi olmak istemeyen kadınlar tedavi edilebilir.

Ülkemizde her yıl 4500 - 5000 tüp bebek doğduğu bildiriliyor, bu rakamlara göre bizde tüp bebek yapma oranı Avrupa ülkelerine göre hayli düşük.Bunun sebebi tüp bebek yönteminin pahalı olması.Bu nedenle tüp bebek planlayan çiftlerin tedavi olacakları merkezi iyi seçmeleri, tüp bebek başarı oranlarına dikkat etmeleri gereklidir.

 (IVF)  masrafları devlet tarafından karşılanıyormu?

Son dönemde yapılan yasal düzenlemelerle devlet  uygulama masraflarının bir kısmını karşılamaktadır.

Maliyeti nedir?

Maliyeti aylık uygulama başına merkezden merkeze farklılık gösterir.

Tekniği nasıldır?

Yumurtalıkların çok sayıda yumurta sağlanması  amacıyla uyarılması, sonra elde edilen bu  yumurtaların toplanması ve  döllenmesi işlemidir. Döllenmeden sonrası gelişen  embryo  rahime yerleştirilecekleri zamana kadar laboratuvarda inkübatörde saklanır

( 2-3 gün ).Genellikle 36 saat sonra rahime yerleştirme gerçekleşir.Embryo transferinden 12 gün sonra kanda gebelik hormonu planlanır.Gebelik testi pozitif ise bir hafta sonra ultrason planlanır.Tüp bebek tedavisinde genellikle 3-6 aylık hormon tedavi protokolleri  uygulanır.GnRH analogları, GnRH antagonistleri , ve yumurta uyarıcı ilaçlarla , gebelik destekleyici ilaçlar kullanılır.  Bu protokollerle yumurtalıklardan kontrollü yumurtalar elde edilir, ultrason takipleriyle 10-12 günlük bir süre sonunda 16 -18 mm ye ulaşan yumurtalarda çatlatma ilacı yapılır.Daha sonra özel iğnelerle yumurtalar ultrason eşliğinde hafif anestezi altında toplanır.Laboratuar koşullarında elde edilen yumurta hücresi erkekten alınan sağlıklı sperm ile döllendirilir.Özel ortamda bekletildikten sonra gelişen embriyo, rahim içine kateter ile verilir, bundan sonra sağlıklı bir gebelik için bekleme vaktidir.

Başarıyı  etkileyen faktörler nelerdir?

Tüp bebek   uygulamaları hemen hemen tüm kliniklerde standart olmasına rağmen , her merkezin gebelik ve sağlıklı doğum oranları ekip deneyimlerine göre değişiklik gösterir.Tüp bebek başarısını etkileyen faktörlerin en önemlisi kadın yaşıdır.Genellikle 30 yaş altı kısırlık olgularında % 50 lere ulaşan başarılar varken, bu oran 40 lı yaşlara yaklaştıkça anlamlı oranda düşer.
Uygulamalarda en büyük sorun ileri yaş kısırlık olgularındadır, hormonal değerlendirmede yumurtalık reservi düşmüşse tüp bebek tedavisine alınamazlar.( Genellikle 40 yaş üstü)Yine erkek sperm hücresindeki bozukluklar , hormonal sebepler , geçirilmiş eski hastalıklar, önceki düşükler başarıyı direkt etkiler.
Tüp bebek    uygulaması öncesi rahim içi yerleşmiş polip miyom gibi kitleler histeroskopi ile temizlenmeli, rahim embryo transferine hazırlanmalıdır.

Yan etkileri var mı?

En sık yaşanan problem , yumurtalıkların aşırı uyarılmasına bağlı karın şişliği, şiddetli karın ağrısı , kusma ,ishal ile karakterize Hiperstimülasyon sendromudur.Bu olguların % 1-2 sinde tablo ciddi hale gelebilir,hastanede yatış ve tedavi gerekebilir.

Fazla sayıda embryo tranferinin yapılmasıyla ikiz-üçüz gebelikler  oluşabilir, ikiz gebelikte ek bir işlem yapılmazken,üçüz gebelikte bir embryo nun alınması önerilir.
dış gebelik riski vardır,ve  % 1-3 aralığındadır.
Mikroenjeksiyon yöntemi de bir tüp bebek uygulaması olup, sperm azlığı olan erkeklerde tek bir sperm’in labaratuar koşullarında hazırlanmış yumurta içine zerk edilmesidir.

Elde edilen yumurtalar artarsa , atılıyormu?

Embryo transferleri sonrası artan kaliteli embryolar belli merkezlerde saklanabiliyor, böylece kadın ileride zahmetli tedavileri tekrarlamadan direk işleme alınabiliyor.  

 Tüp bebek tedavisi sabır isteyen bir süreçtir, tedavide yaşanan başarısızlıklarda yaşanan hayal kırıklıkları , suçluluk duyguları psikolojik desteği gerektirebilir.

Oluşan embryo 'nun sağlık durumu bilinebilirmi?

Preimplantasyon genetik inceleme , ailesel kalıtsal hastalıkların embryo aşamasında tanısının konulması için yapılan araştırmadır.